تاریخچه پیدایش شیشه در دوران باستان
انسان بعد از عصر حجر به دوران باستان گذر کرد . تمامی تمدن های مهم از اواسط هزاره دوم قبل از میلاد وارد دوران باستان شدند. دوران باستان در سال ۴۲۶ تمام شد.
در دوران باستان انسان ها در کناره شرق دریای مدیترانه ، مصر ، سوریه و بین النهرین تجارت سنگ طبیعی شیشه را انجام می دادند و از سنگ طبیعی شیشه برای ساخت انواع منجوق و مهره و قعات نوک تیز برای شکار و دفاع استفاده می کردند.
در این دوران ذوب شیشه را ساکنین بین النهرین و تمدن های اطراف آن انجام می دادند. در ابتدا کیفیت شیشه ها بسیار پایین بود و پر از دانه های ذوب نشده و رنگ کدر داشت. ولی به مرور کیفیت شیشه ها بالا رفت و کیفیت ذب بهبود یافت و تولید شیشه های مصنوعی و منجوق و مهره در زمان تمدن های اولیه باستان رواج یافت. با بررسی تاریخچه شیشه‌گری در جهان می توان به پیدایش و گسترش هنر شیشه گری در ایران نیز پی برد.
تمدن‌های مصر، سوریه و بین‌النهرین بسیار در زمینه ذوب شیشه با هم رقابت داشتند و اسکندریه در مصر، دمشق در سوریه و نینوا در بین‌النهرین از قطب های شیشه سازی عصر باستان بودند.
شیشه‌گری در ایران باستان و سیر تحول آن تا به امروز
تاریخچه شیشه در یونان هم شکل گرفت. با پیدایش دو تمدن جدید یونان و ایران، شیشه‌سازی از نینوا به ایران و از مصر به یونان انتقال یافت و در شرق عصر شیشه‌های ایرانی در روند تحولات تاریخی صنعت شیشه متمایز با از روندهای قبلی ظاهر گشت.
صنعت شیشه سازی ایرانی در این زمان گسترش یافت و پویش جدیدی را در شیشه‌سازی شرق آغاز کرد. اقوام آریایی منطقه خوزستان و ایلام که همسایه‌ی بین‌النهرین بودند، از مدت‌ها پیش یعنی هزاره دوم قبل از میلاد و به ویژه در زمان امپراتوری ایلام که مرکز آن شوش بود با شیشه آشنا و از آن استفاده می‌کردند.
با سقوط شهر نینوا که بزرگترین شهر شیشه سازی در بین النهرین بود ، صنعت شیشه سازی از نینوا به ایران منتقل شد.
در تپه‌های خرابه‌های تاریخی چغازنبیل و و نیز در معابد مذهبی این ناحیه زیگورات که بین سال های ۱۲۴۵ تا ۱۲۶۵ قبل از میلاد ساخته شده مقدار زیادی مهره‌های استوانه‌ای شیشه‌ای که آبی تیره هستند پیدا شده که امضای شیشه‌گران کاسیتی و ایلامی بر روی آنها می باشد
ار قلعه وتی در منطقه دیلمان تعدادی مهره و منجوق پیدا شده است که ساخت مهره های سفید ایرانی در قرن اول تا سوم میلادی بوده است.
در عصر ساسانی مهره های رنگین و تراش دار ومهره های دو قلو وجود داشتند و علاوه بر مهره انواع آویزهای گوش ، گردن ، لباس و اشکال مختلف انسان و حیوان ساخته می شدند.
در حوالی سال‌های ۱۲۰۰ تا ۱۱۰۰ قبل از میلاد تعدادی ظروف شیشه ای را باستان شناسان کنکاش و پیدا کردند اما روی این ظروف شیشه ای امضای شیشه گران سوری را دارد و با قعطیت نمی توان زمان آغاز ساخت ظروف شیشه ای را بدست آورد. با قطعیت نمی توان آغاز تاریخچه شیشه در ایران را تخمین زد.
درمنطقه‌ی مارلیک دو ظرف شیشه‌ای موزاییکی به‌دست آمده که قدمت آنها به حدود ۱۲۰۰ الی ۱۰۰۰ سال قبل از میلاد می‌رسد.
در خرابه‌های تخت‌جمشید ظروف شیشه‌ای به‌دست آمده شامل آبخوری، کاسه، بشقاب، پیاله‌ی شراب و یکسری ظروف شکسته که بازسازی آنها ، اکثر طرح و نقش خود را از ظروف فلزی برجسته گرفته‌اند.
بعضی از اقوام آریایی همچون قوم مارلیک که در دامنه‌های شمالی کوه البرزو در کناره‌های سپید رود و یا سواحل جنوبی دریای خزر مستقر شدند، آنها با منابع طبیعی دسترسی داشتند ، دسترسی به معادن طلا ، نقره و مس موجب رشد آنها در فرهنگ و هنر و صنعت گردید و آنها از ثروت بالایی برخوردار شدند. و در سطح بالایی از صنعت و هنر قرار گرفتند.
شیشه گری ایرانی دارای نوعی هویت مستقل بوده و در کارهای تزئینی و هنری تاثیر عمیقی در تاریخ داشته است. طرح ترنج که در ظروف فلزی مارلیک وجود داشته در ظروف شیشه ای ایرانی هم وجود داشته است.
در زمان هخامنشیان صنعت شیشه سازی وضعیت روشنی نداشته است و محل ساخت این ظروف را نمی توان مشخص کرد .
یکی از مهمترین مشکلات در تاریخ صنعت شیشه در ایران آن است که اشیا شیشه ای قدیمی یا اکثرا به سرقت رفته اند و یا توسط کشوهای مختلف وسارقان عتیقه از کشور خارج شده است و نمی توان تسلسل تاریخی این صنعت را مشخص کرد.
ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و تجاری که داشته پل ارتباطی در دنیای باستان بوده است . ورود شیشه های سوری و مصری و بین النهرین به ایران موجب تاثیرات متقابل دو فرهنگ می شود ۹۵ درصد شیشه های ایرانی در موزه های خارج قرار دارند.
امپراتوری باستانی ایران با حمله اسکندر فروپاشید، ولی پس از پایان دوره‌ی هلنی و سقوط سلوکیه به دست اشکانیان، با گسترش جغرافیایی صنعت شیشه رو‌به‌رو هستیم، به‌ویژه آن که با ایجاد جاده‌ی ابریشم، ایران محل تلاقی شرق و غرب و بر سر راه تجاری امپراتوری روم و چین قرار گرفت.
کنکاش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که تولید اشیا و ظروف شیشه‌ای در شمال، شمال شرقی، غرب و به ویژه نواحی قدیمی دجله و فرات از نظر کمی و کیفی به حد بالا می‌رسد و شیشه‌ی ایرانی بازار نسبتا خوبی را در چین، ژاپن و اکثر کشورهای خاور دور به دست می‌آورد. البته از نظر شکل و شیوه‌ی کار، شیشه‌ی ایرانی هماهنگی و همسانی زیادی با شیشه‌های رومی دارند و این نشانه‌ی آن است که آمیزش فرهنگی از یکسو و رقابت تجاری از دیگر سو، بین این دو امپراتوری کاملا وجود داشته است.
در زمان ساسانیان ، تراش شیشه به اوج خود رسید و ظروف تراش‌دار ایرانی به شرق و غرب صادر می گشت. در موزه های بزرگ دنیا ،نمونه‌های فراوانی از این ظرف تراش‌دار نگهداری می‌شوند و از الگوهای انحصاری شیشه‌ی ایرانی در عصر باستان به حساب می‌آیند.
شیشه‌گران ایرانی برای ساخت شیشه از روش‌های تزئینی خاصی استفاده می کردند.به همین دلیل در شرق و غرب تقاضای شیشه ایرانی زیاد بود و در آن زمان مقبولیت بیشتری در جهان داشت.
انواع روش‌های تزئینی ظروف شیشه در زمان اشکانیان و ساسانیان
۱- تراش نقوش برجسته.
۲- تزئین نواری و گل مهره‌زنی.
۳- زدن نقش با قالب.
۴- نقوش پر مانند.
تراش نقوش برجسته در شیشه‌های ضخیم ایرانی، در بین چهار روش بالا بیش از همه کاربرد داشت و معروف است. در روش تراش نقوش برجسته برای انداختن اشکال گوناگون روی ظروف از سنگ‌های تراش استفاده می گردد. در تراش نقوش برجسته از ۴ تراش استفاده می شود:
تراش خطی، تراش دایره‌ای، تراش مصنوعی و نیز تراش سنگ لاک‌پشتی از روش‌های معمول تزئین بودند.
تراش نقوش هندسی بر روی بدنه شیشه برای ایجاد طرح‌های تزئین مهمترین روش تزئین شیشه‌گران ایرانی بوده است و همین روش بعدها در دوره‌ی اسلامی پایه و مبنای هنر اسلامی ایرانی قرار گرفت.
با کشیدن نخ‌ها یا رشته‌های نازک شیشه بر روی بدنه ظروف ، ظرافت و زیبایی خاصی به ظروف می دهد.
گل مهره زنی و نقش‌زنی چسباندن حباب های تزیئنی و دکمه ها قبل یا پس از دمیدن صورت بر روی لقمه مذاب با استفاده از انبر یا ابزار خاص صورت می گیرد، به‌طوری که لقمه دارای یکسری آرایه‌های منظم یا غیرمنظم رنگی پس از دمیدن می‌شد. این روش را به احتمال زیاد ایرانی‌ها از سوری‌ها آموخته اند و مطابق سلیقه‌ی خود تغییر دادند.
جهت تزئین سطح ظروف زرد، سبز کم‌رنگ و غیره از حبابک های ریز آبی به شکل پیچیده ای استفاده می شود. در قالب های فلزی نقش دار ریخته گری انجام می شد. نقش روی قطعه های شیشه با قالب فلزی انجام می شد و از این طریق روی ظروف شیشه ای انتقال می یافت. در دیوارهای تخت جمشید و نقوش ستون ها نمونه های زیادی از شیشه ها می باشد.
از جمله روش‌های تزئینی به کار رفته در شیشه‌های ایرانی ، ایجاد نقش‌هایی شبیه پَر پرندگان نیز است. در این روش رشته‌های مختلف مذاب رنگی ، قبل از سفت شدن شیشه، دور ظرف کشیده می‌شود، سپس توسط رشته‌ها را توسط میله‌ای که نوک قلاب مانند داری دارد به‌صورت زیگزاک بالا و پایین در می‌آورند تا شبیه پرندگان ایجاد شکل بگیرد.
در زمان ساسانیان اکثرا ظروف دسته‌دار با اشکال و طرح‌های ابتکاری نیز ساخته می‌شده است .
در قرن نهم در سامره ایران ، ظروفی کشف شده است که حکاکی از صورت انسان وجود دارد. برش روی شیشه به وسیله چرخ یا دست صورت می گیرد. این فنون در زمان عهد قدیم استفاده می شده است.
در نیشابور،قالب به‌خصوص ساخت ظروف شیشه‌ای کشف شده است. دو نوع ظرف مخصوص عطر نیز که هم اکنون در موزه مترو پولیتن موجود است، از جمله همین محصولات است.
پس از ظهور اسلام شیشه‌گری در ایران رونق بسیاری گرفت اما به دلیل رواج شیشه سازی در ایتالیا رونق دیرینه خود را از دست داد. شیشه گران ایتالیایی در آن زمان شیشه های تولیدی شان از شیشه های ایرانی از همه لحاظ با کیفیت تر بود. در گرگان در قرن دوازده میلادی ظروف شیشه ای و بطری و ظروف پیدا شده است که و از جهات تزئینی و هنری جالب توجه است. و این نشان از وجود شیشه گر ی تا قرن هفده میلادی بود است.
در قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی به‌طور عمده بطری و گلدان در اندازه‌های مختلف تولبد می‌شد و برخی از این گلدان ها دارای نقاشی بوده است و پاره ای فقط ترئینات قالبی دارد .رونق صنعت شیشه‌گری در ایران همچنان ادامه یافت این ظروف نیز در حال حاضر در موزه متروپولیتن نگهداری می‌شود.
در ایران تولیدکنندگان شیشه ساخت محصولات مختلف شیشه‌ای از باطری و گلدان گرتفه تا قیف ، گلاب پاش و ظروف شیشه‌ای گردن دراز را تولید می کردند .شیشه‌گران ایرانی با به کار بردن رنگ های گوناگون و از آنجایی که طرز رنگ کردن شیشه را می‌دانستند ، پیش از پیش بر زیبایی مصنوعات خود افزوده‌اند.
تا قرن نوزدهم میلادی در شهر قم، شیشه‌گرها ظروف شیشه‌ای را که پاره‌ای از آنها شکم فرو رفته‌ای داشته و گردن آنها هم با شیشه‌ای به شکل مارپیچ زینت بوده است، تولید و عرضه می‌کردند که تا حال حاضر نمونه‌های فراوانی از آن در دست است.
بعد از اسلام در ایران ،زمان غزنویان و دوران سلجوقی را می‌توان نخستین دوران رشد هنر-صنعت بلورسازی در ایران نامید و گرگان و نیشابور را از مراکز مهم تولید بلور در ایران دوران دانست. در موزه‌ی آبگینه و سفالینه‌ها آثار جالبی از شیشه‌های دوره‌ی سلجوقی مربوط به نیشابور را می‌توان مشاهده کرد.
شیشه گری با هجوم مغول‌ها به ایران، دچار افت شد و برخی از هنرمندان بلورساز ایرانی به سوی غرب مهاجرت کردند و در نتیجه فعالیت این رشته به مدت یک قرن و نیم مسکوت ماند.
در نیمه‌ی دوم قرن چهارده میلادی بلورسازان که در دمشق و حلب بودند توسط تیمور گرگانی به ری و ساوه و همدان کوچ کردند و هنر صنعت شیشه‌گری دوباره رونق یافت.
در زمان سلسله‌ی صفویه، در دوره‌ی شاه‌عباس دوم به دستور وی بلورسازان وِنیزی به ایران آمدند و شیشه گران اصفهانی از آنها بسیاری از امور شیشه سازی را یاد گرفتند بلورسازی نیز همچون سایر هنرهای سنتی مورد توجه خاص قرار گرفت.
پس از دوره‌ی صفویه شیشه‌گری دچار رکود تدریجی در ایران شد، اگر چه در هنگام سلطنت ناصرالدین شاه و زمان صدارت امیرکبیر کارگاه‌های بزرگی در اطراف تهران و شهرهای بزرگ مانند اصفهان و شیراز بنا شد و در این زمان با به کار بردن تکنولوژی پیشرفته و استخدام استادکاران ایتالیایی ، فعالیت گسترده‌ی بلورسازی در ایران دوباره رونق یافت ولی بر اثر مسائل مختلف و بی‌توجهی مجدد، کارگاه‌ها و کارخانجات بلورسازی دستی از رونق افتادند.
با استخدام چند استادکار آلمانی برای آموزش بلورسازی در دوره‌ی پهلوی اول در تهران اقداماتی به عمل آمد ولی رونق شیشه‌گری و بلورسازی امکان پذیر نشد.
در شهر تهران ظرف سه دهه‌ی اخیر، رونق نسبی و روزافزون شیشه‌گری زیاد شد.
شیشه تولید شده در کارخانه نگین شرق با خط تولید با کیفیت و مواد اولیه با کیفیت و هم چنین کارکنان مجرب توانسته است شیشه های بسیار با کیفیت تولید نماید.
کارخانه شیشه نگین شرق به عنوان بهترین برند در زمینه تولید انواع شیشه صنعتی و شیشه داخلی و یراق آلات شیشه در مشهد و سراسر تاسر ایران نیاز افراد را در زمینه خرید و مشاوره جهت خرید شیشه برطرف می نماید.